Wychowanie wpisuje się w posłannictwo Kościoła i stanowi jedno z jego ważniejszych zadań podejmowanych zwłaszcza w ramach działalności duszpasterskiej i katechetycznej. Nie dziwi więc, że na przestrzeni wieków Kościół często korzystał z prawa do wypowiadania się na temat wychowania, między innymi w urzędowych dokumentach, jak też w licznych enuncjacjach papieży.

Wypowiedzi te były analizowane pod różnym kątem, zaś publikacje traktujące o wychowawczym posłannictwie Kościoła można odpowiednio uporządkować czy pogrupować. Najczęściej wskazywano na obecność i wkład Kościoła w wychowanie; formułowano teologiczne podstawy wychowawczego posłannictwa Kościoła; wyjaśniano ideowe i teoretyczne podstawy wychowania chrześcijańskiego; określano katolicką etykę wychowawczą[1]. Spośród polskich autorów problematyką tą zajmowali się między innymi J. Tarnowski[2], M. Majewski[3] i S. Kunowski[4], S. Dziekoński[5]. Tematyka ta stała się też przedmiotem analiz dla autorów zagranicznych, wśród których na wyróżnienie zasługuje G. Groppo. W dziele pt. „Educazione cristiana e catechesi” Autor ten podjął studium teologiczne nad problemem wychowania, zwłaszcza gdy chodzi o jego rozumienie. Ukazał rys historyczny tej kwestii poczynając od tradycji biblijnej i Kościoła pierwszych wieków. Podjął między innymi kwestię definiowania wychowania w encyklice Piusa XI o chrześcijańskim wychowaniu młodzieży Divini illius magistri” oraz w deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim „Gravissimum educationis” Soboru Watykańskiego II, próbując wyjaśnić, na ile terminologia użyta w wymienionych dokumentach odpowiada nowej, charakteryzującej się zeświecczeniem sytuacji, w jakiej znajduje się dzisiejszy Kościół[6]. Niezwykle ważne dla wychowania jest inne opracowanie G. Groppo, pt. „Teologia dell’educazione. Origine, identita`, compiti”. Jest to studium poświęcone teologii wychowania, które koncentruje się przede wszystkim na ukazaniu źródeł tej dyscypliny, przybliżając równocześnie relacje, jakie zachodzą między teologią a dziedziną wychowania. Jest to próba określenia czym jest w ogóle teologia wychowania i jakie stawia sobie zadania. Poza tym jest w nim ukazana ewolucja, jaka dokonała się w dziedzinie teologii wychowania od początku wieku XIX do czasów współczesnych, z równoczesnym wskazaniem jej przyczyn pochodzących głównie z odnowy teologicznej Vaticanum II[7].

Główny problem i nowość ujęcia
Znaczący wkład w refleksje pedagogiczną wniosły nie tylko dokumenty Kościoła powszechnego i nauczanie papieży, ale też niektóre zgromadzenia zakonne i ich założyciele. W tym względzie kwerenda biblioteczna bez trudu pozwala odnotować bogate zbiory. Równocześnie wyraźnie dostrzega się brak opracowań, które zbierałby w całość wszystkie ważniejsze koncepcje wychowania ze wskazaniem na ich praktyczne zastosowanie na gruncie polskim i poza granicami naszego kraju. Tę poważną lukę wypełnia recenzowana książka pt. „Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych. Historia i współczesność”, pod redakcją naukową p. prof. Janiny Kostkiewicz, Kraków 2012, Oficyna Wydawnicza Impuls.

Ocena merytoryczna
Recenzowana publikacja zbiera szereg opracowań skupionych wokół następujących zagadnień:
– pedagogia franciszkańska;
– pedagogia franciszkanów-bernardynów;
– pedagogia jezuicka (ignacjańska);
– pedagogia katarzynek;
– pedagogia pijarów;
– pedagogia wincentyńska;
– pedagogia marianów;
– pedagogia pallotynów;
– pedagogia salezjanów;
– pedagogia salezjanek;
– pedagogia zmartwychwstańców;
– pedagogia nazaretanek;
– pedagogia pasterek;
– pedagogia bł. Edmunda Bojanowskiego realizowana przez Siostry Służebniczki NMP;
– pedagogia michalitów;
– pedagogia urszulanek szarych.

Bardzo wysoko należy ocenić stronę merytoryczną książki, która pozwala zorientować się, jaka pedagogia była i jest prowadzona w zgromadzeniach zakonnych mających duży udział w wychowaniu przyszłych pokoleń. Godnym zauważenia jest fakt, że poszczególni Autorzy nie ograniczyli się jedynie do przedstawienia określonych koncepcji wychowania, ale powiązali je ściśle z historią zgromadzenia i specyficznym dla niego charyzmatem. Uwzględnienie tego tła jest bardzo istotne, ponieważ pozwala dostrzec, że już w samej naturze poszczególnych zgromadzeń jest zawarty ideał wychowania, który otrzymuje określone cechy ze względu na cele i zadania czy też misję przyjętą w danym zgromadzeniu, zapisaną w statutach bądź też w innych ważnych dokumentach. Lektura tego dzieła pozwala zorientować się, jaki wkład w refleksję i praktykę pedagogiczną wniósł Kościół katolicki na przestrzeni wieków. Uwaga ta jest dość istotna nie tylko z racji historycznych, ale też współczesnych uwarunkowań czy opinii, w których poddaje się w wątpliwość znaczenie Kościoła dla wychowania przyszłych pokoleń bądź też podejmuje się próbę nawet uzurpacji praw przysługujących Kościołowi w tym względzie.

Dr hab. prof. UKSW Stanisław Dziekoński

Całość recenzji dostępna jest na stronie impulsoficyna.com.pl